Van het dak af

Vanaf 1945 tot in de jaren tachtig werd asbest veel gebruikt in gebouwen, woningen en installaties. Asbest is sterk, slijtvast, isolerend, brandwerend en bovendien goedkoop. Maar het levert ook een gezondheidsrisico op: langdurige blootstelling aan asbestvezels kan longkanker veroorzaken. Mensen die bij asbestverwerkende bedrijven hebben gewerkt, kregen vaak asbestose.

Wat is er aan de hand?

Op 1 juli 1993 werd een totaalverbod op asbesthoudende materialen van kracht. Zowel particulieren als bedrijven mogen sindsdien asbest niet meer gebruiken, hergebruiken en verkopen. Ook weggeven en hergebruik zijn verboden. Een aantal Tweede Kamerleden heeft jarenlang gepleit voor een totaalverbod op bestaande asbestdaken.

Door verwering laten na gemiddeld 30 jaar steeds meer vezels los. Deze vezels leveren een gezondheidsrisico op voor bewoners en omwonenden, zo is de redenering. Verschillende asbestdeskundigen spreken elkaar tegen over de noodzaak om asbestdaken te saneren. Toch stemt de Tweede Kamer na jaren van discussie in 2019 in met een asbestverbod. Als dit verbod bij wet wordt aangenomen moeten alle asbesthoudende daken worden gesaneerd. 

Wat hebben wij gedaan?

Voor ons is het voorliggende wetsvoorstel onacceptabel. De vereniging riep staatssecretaris Dijksma van Infrastructuur en Milieu daarom op om met een uitvoeringsplan te komen. Vooral eigenaren van rijtjeswoningen lopen tegen problemen aan als ze aan de verplichting willen voldoen. Zij kunnen meestal alleen collectief de daken laten saneren en dat kost al gauw €15.000 tot €20.000 per woning. Als één bewoner om financiële redenen dwarsligt, gaat het project vaak niet door.

Naast financiële ondersteuning die huiseigenaren werkelijk helpt bij de verplichte sanering, pleitte de vereniging voor een praktische steun van de overheid, zoals gemeentelijke steunpunten voor advies en coördinatie.

Nadat in de media berichten verschenen over onze bezwaren tegen het asbestdakenverbod ontvingen wij veel ongeruste signalen van leden. Veelvuldig gehoorde problemen gaan over het gebrek aan praktische kennis en begeleiding bij gemeenten, en het gebrek aan passende financiering. Met de consumentenprogramma’s Kassa (BNN VARA), Radar (AVRO TROS) en Meldpunt (Omroep Max) maakten wij in 2017 reportages waarin de problemen van huiseigenaren met asbestdaken en het tekortschieten van de overheid duidelijk werden aangetoond.

Combineer sanering met energiebesparing

Wij vinden dat het verwijderen van een asbestdak het uitgelezen moment is om de woning te isoleren. Dat past in de verduurzamingagenda, waarvoor tal van initiatieven bestaan. Isolatie helpt energie te besparen en past in de klimaatdoelstelling van de overheid. Daarom willen wij dat er ook voor huiseigenaren een combinatieregeling komt voor dakisolatie en zonnepanelen. Daarvan is bij asbestsanering nog geen sprake, alleen voor agrarische gebouwen bestaat een dergelijke regeling. 

Vrijstelling van btw

Wij vinden dat asbestsanering moet worden vrijgesteld van btw. Het zou ongepast zijn als huiseigenaren een toeslag van 21% moeten betalen, terwijl ze voldoen aan de opgelegde asbestsanering. 

Uitvoeringsproblemen

Nieuwbouw met asbest dakbedekking is in het verleden vaak projectmatig toegepast. Het is lastig en ook onwenselijk om een of enkele woningen in een rij over te slaan. Om praktische en financiële redenen lijkt een wijkgerichte saneringsaanpak voor de hand te liggen, met gemeentelijke asbeststeunpunten waar woningeigenaren terecht kunnen voor advies, ondersteuning en ontzorging.

Doordat de overheid geen plan van aanpak heeft, komt de tijdrovende organisatie van een collectieve aanpak vaak neer op de schouders van enkele vrijwilligers. Als zij niet alle huiseigenaren meekrijgen, strandt daardoor de sanering van een heel woningblok.  

Onze inbreng bij hoorzittingen Tweede Kamer

Op 3 oktober 2016 deden wij de oproep aan staatssecretaris Dijksma om samen met gemeenten en professionele partijen een praktisch en doordacht plan te maken, dat mensen hulp en handelingsperspectief biedt. In de huidige vorm is het wetsvoorstel voor hen onuitvoerbaar.

Dinsdag 26 maart 2019 spraken tal van betrokkenen en deskundigen, waaronder Vereniging Eigen Huis, tijdens een hoorzitting in de Eerste Kamer. Ook de Nederlandse Vereniging van Gemeenten VNG vraagt de staatssecretaris haast te maken met een gecoördineerde aanpak. Zij zijn het eerste aanspreekpunt voor burgers die aan de saneringsverplichting moeten voldoen.

De staatssecretaris wil dat het verbod op asbestdaken op 1 januari 2025 ingaat; een jaar later dan oorspronkelijk de bedoeling was. Staatssecretaris Van Veldhoven, opvolger van Dijksma, zegde ook toe in 2019 te komen met een landelijk systeem voor goedkope leningen voor sanering.

Hoewel er begrip leek te zijn onder Kamerleden voor onze bezwaren en die van andere belanghebbenden, was de bereidheid om de nieuwe wetgeving aan te passen of tegen te houden gering. 

Ons actieplan asbestsanering

Op 26 maart 2019 publiceerden wij een persbericht waarin we de Eerste Kamer opriepen het wetsvoorstel alleen aan te nemen als de overheid met een serieus plan van aanpak komt dat mensen ondersteunt bij de sanering en helpt met een betaalbare financiering. Dit plan moet in elk geval uit de volgende zes punten bestaan:

1. Er moeten gemeentelijke steunpunten komen die huiseigenaren actief helpen met raad en daad.
2. Er moet serieuze en bestendige financiële ondersteuning komen waarmee huiseigenaren op verantwoorde wijze kunnen voldoen aan deze maatschappelijke opgave.
3. Gemeenten moeten eerst een risico-inventarisatie maken en per woning in kaart brengen welke daken verweerd zijn en waar nog niets aan de hand is. De Vereniging Eigen Huis pleit daarbij voor het stoplichtmodel: rood betekent vervangen op korte termijn, oranje kan na behandeling (coating) een tijdelijke ontheffing krijgen en groen betekent dat een dak nog jaren veilig meekan en op een later, natuurlijk moment kan worden vervangen.
4. Asbestsanering moet waar mogelijk worden gecombineerd met verduurzaming. Bijvoorbeeld door een combinatie voor dakisolatie en zonnepanelen.
5. De overheid heeft in het verleden jarenlang het gebruik van asbesthoudende materialen gestimuleerd en toegestaan. Dat is een reden om bij de gedwongen verwijdering geen btw te heffen.
6. Er moet onderzoek komen of bij de sanering van asbestdaken altijd dure mannen in witte pakken nodig zijn – zoals de branche ons wil doen geloven – of dat de veiligheid en gezondheid in bij sanering met een laag risico voldoende kan worden gewaarborgd door opgeleide en gecertificeerde dakdekkers en aannemers. 

Politieke acties

Over het aangekondigde fonds, de condities en voorwaarden is nog veel onduidelijk. Wij vinden het onredelijk dat Van Veldhoven de noodzaak van asbestsanering blijft benadrukken, terwijl er voor huiseigenaren nog geen enkele financiële hulp is.

Tweede Kamerlid Carla Dik-Faber van de ChristenUnie heeft op 1 april 2019 aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Kamervragen gesteld over de uitvoerbaarheid van het asbestdakenverbod. Ze deed dit onder andere naar aanleiding van de brief van Vereniging Eigen Huis.

Wet verplichte sanering sneuvelt

Het kabinet wilde per 31 december 2024 alle asbesthoudende daken op woningen en bedrijfsgebouwen bij wet verbieden. Bij stemming wordt het asbestverbod op 4 juni 2019 door de Eerste Kamer verworpen. Ook uitstel naar 2028, waarmee staatssecretaris Van Veldhoven de Eerste Kamer over de streep hoopte te trekken, mocht niet baten. Daarmee was de Tweede Kamer eerder wel akkoord gegaan.

In de weken voor 4 juni werd duidelijk dat de twijfel en weerstand groeide. Veel Eerste Kamerleden vonden het wetsvoorstel ondoordacht, te rigoureus en overhaast. Het kabinetsplan zou mensen die hun dak moeten vervangen op hoge kosten jagen, zonder dat zij en beroep kunnen doen op adequate financiële steun of hulp bij de uitvoering. Dit was een van onze eerste actiepunten.

Op 3 juni, de dag voor de stemming, hebben wij per brief een laatste poging gedaan om de wet tegen te houden. 

Hoe verder

Met het verwerpen van het wetsvoorstel is de Tweede Kamer weer aan zet. Voor ons moet er eerst een véél beter doordacht plan van aanpak komen. Zo’n plan moet mensen daadwerkelijk helpen en niet met een vaak onbetaalbare en onuitvoerbare verplichting in problemen brengen.

Op 20 februari 2020 vroeg de vereniging in een brief aan staatssecretaris Van Ark (opvolger Van Veldhoven) en minister Van Veldhoven (tussen november 2019 en april 2020 vervanger van minister Ollongren van Milieu en Wonen) om zo snel mogelijk werk te maken van het certificeren van innovatieve saneringsmethoden en daarnaast om huiseigenaren financieel tegemoet te komen bij de vaak zeer forse saneringskosten. Wij kregen hiervoor steun van de brancheorganisaties VNG, LTO en Aedes. 

Druk op saneren blijft bestaan

Ondanks het ontbreken van een wettelijk verbod blijft de druk op huiseigenaren om hun asbestdak te saneren hoog. De overheid adviseert huiseigenaren om asbestdaken vrijwillig te verwijderen. Dat betekent dat zij de gemeente moeten informeren met een sloopmelding, bij kleine hoeveelheden de voorwaarden van Milieu Centraal moeten volgen en bij meer dan 35 vierkante meter oppervlak een door de Stichting Ascert gecertificeerd asbestbedrijf moeten inschakelen. Ook verzekeraars voeren de druk op. Nu al blijkt dat enkele verzekeraars minder dekking bieden voor opruimings- en saneringskosten na brand van een woning met een asbesthoudend dak. 

Oproep: breek de macht van het asbestkartel

Op 17 december 2019 riepen wij de Tweede Kamer op om innovatieve methoden voor asbestsanering te stimuleren, zodat veilige sanering tegen veel lagere kosten kan worden uitgevoerd. Huiseigenaren worden geconfronteerd met steeds hogere saneringskosten. Op offertes voor vergelijkbare woningen komen steeds hogere bedragen te staan. Een van de oorzaken is dat de asbestbranche innovaties tegenwerkt; zij laat nieuwe saneringsmethoden nauwelijks toe.

De Stichting Ascert, die de certificering van nieuwe methoden reguleert, werkt niet goed, zo erkende ook staatssecretaris Van Ark. Wij vinden dat onafhankelijke deskundigen moeten oordelen over nieuwe methoden van asbestverwijdering en dat belanghebbenden uit de branche bij de toelating moeten worden geweerd.

Een voorbeeld van een innovatieve saneringsmethode is het vooraf aanbrengen van een speciaal schuim op asbesthoudend materiaal. Daardoor wordt het risico van vrijkomende vezels bij de verwijdering van het dak geminimaliseerd, zo blijkt ook uit onderzoek van TNO uit april 2019. Met deze methode kan asbest eenvoudiger, sneller en goedkoper worden verwijderd. Maar het testen hiervan loopt vertraging op, volgens ons omdat de branche geen belang heeft bij toelating. “Het lijkt erop dat de branche het gebruik van effectieve innovaties wil blokkeren om de hoge verdiensten veilig te stellen”, zei onze belangenbehartiger en jurist Steven Wayenberg hierover. “Het is aan de politiek om deze patstelling te doorbreken en innovaties onafhankelijk te laten beoordelen.”

In de media verschenen artikelen over de macht van de asbestbranche, zoals in het Algemeen Dagblad van 7 april 2018: ‘Niet alleen opdrachtgevers maar ook sommige asbestsaneerders zeggen veel goedkoper het kankerverwekkende spul te kunnen verwijderen. Strengere regels drijven de prijzen voor het opruimen van het kankerverwekkende asbest steeds verder op. Saneerders verschuilen zich achter de gezondheidsrisico’s, maar de weerstand groeit tegen het gemak waarmee dat gebeurt. “De asbestbranche houdt iedereen voor de gek,’’ zegt hoogleraar Besturen en Veiligheid Ira Helsloot.’ 

Misstanden aangetoond

Op 14 mei 2020 concludeerde de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) in het rapport ‘Gevangen door belangen’ dat het huidige asbeststelsel is gebaseerd op zelfregulering en marktwerking, en dat publieke waarden zijn niet voldoende geborgd.

Volgens het rapport is het stelsel de laatste jaren vergroeid tot een machtsspel van gevestigde belangen. Het debat is sterk gepolariseerd geraakt en allerminst productief. Partijen in de asbestsector houden elkaar in een houdgreep die moeilijk te doorbreken is. Basisvoorwaarden voor goed bestuur zijn onvoldoende aanwezig. 

Dit vinden wij

Wij vinden al langer dat niet de belanghebbenden, maar onafhankelijke deskundigen moeten oordelen over nieuwe methoden van asbestverwijdering en riepen de Tweede Kamer op om innovatieve methoden voor asbestsanering te stimuleren. Pas dan kan sanering veilig en tegen veel lagere kosten kan worden uitgevoerd. De Tweede Kamer nam eerder een motie aan die een einde moet maken aan de stagnatie in de toelating van innovatieve asbestsaneringsmethoden.

Maar volgens het NSOB maken kleine aanpassingen, zoals die nu door staatssecretaris Van Ark worden voorbereid, het stelsel nodeloos ingewikkeld. Daarom roepen wij de politiek op om maatregelen te nemen die nodig zijn om het asbeststelsel echt onafhankelijk te maken.