"Gedacht wordt dat mensen met een eigen woning het zelf kunnen regelen"

De zorg en de woonsituatie van ouderen merkbaar verbeteren; dat voornemen hadden het kabinet, gemeenten en maatschappelijke partijen toen zij vier jaar geleden Het Pact voor de Ouderenzorg sloten. Nederland vergrijst en onze ouderen verdienen een comfortabele oude dag. Daarom werd er afgelopen jaren achtereenvolgens veel gedaan om vereenzaming van ouderen te voorkomen en om de zorg in verpleegtehuizen te verbeteren.

Inmiddels is de derde pijler van het pact aan de beurt: ouderen zo lang mogelijk zelfstandig laten wonen. De focus ligt op het bieden van ondersteuning en zorg in een woning die aansluit bij hun persoonlijke behoeften. Decennia geleden gebeurde dat in verzorgingshuizen en instellingen die van alle gemakken voor ouderen waren voorzien, maar die route is tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend.

Mede onder invloed van de wens van mensen om in hun eigen huis zo oud mogelijk te worden, heeft de overheid minder geïnvesteerd in dat type verzorgingshuizen. Met als gevolg dat we in Nederland vanwege de vergrijzing nu naar andere oplossingen zoeken voor passende, veilige en comfortabele woningen voor ouderen. Het vaakst gehoorde devies luidt nu: maak je woning tijdig levensloopbestendig.

Wie een koophuis heeft, moet dat zelf doen. En dus is het vanzelfsprekend dat Vereniging Eigen Huis daarvan een thema maakt en hulp wil bieden. Om goed beslagen ten ijs te komen, deed de vereniging dit voorjaar het ‘55-plus Woonwensenonderzoek’, waaraan door 82.650 mensen van 55 jaar en ouder is meegedaan. Algemeen directeur Cindy Kremer licht de resultaten toe en vertelt wat ze er mee gaat doen. 

Voor de vereniging is langer zelfstandig wonen een belangrijk onderwerp. Waarom? 

"De gemiddelde leeftijd van de Nederlandse huiseigenaar  is 56 jaar en ruim een kwart is zeventigplusser. Een vrij grote groep van onze leden wordt dus binnen een aantal jaar geconfronteerd met de vraag waar en hoe zij comfortabel kunnen wonen als ze minder mobiel worden. Wij zijn er voor alle huiseigenaren, dus ook voor die groep. En waar wij kunnen helpen, doen we dat. Tegelijkertijd raakt deze materie ook een ander groot thema van onze vereniging: de woningbouwopgave.  Er zíjn niet voldoende passende seniorenwoningen. Hierdoor is er niet genoeg doorstroming op de woningmarkt en dat raakt niet alleen de senioren maar ook de doorstromers en de starters. Een ingewikkeld vraagstuk dat dus midden in ons domein ligt."

Wat is nu eigenlijk de tendens: blijven mensen in hun huidige huis of verhuizen ze naar een andere passende woning? 

"Bijna 90 procent van de 55-plussers wel eens heeft nagedacht over zijn toekomstige woonsituatie. Van hen heeft bijna 45 procent ook daadwerkelijk maatregelen genomen, 55 procent heeft niets gedaan. Zo’n 10 procent van het totaal is daadwerkelijk al verhuisd naar een woning die geschikt is om zelfstandig oud te worden. De oude woning was vaak te groot geworden of kon niet worden aangepast. De meeste mensen geven dan de voorkeur aan een energiezuinige gelijkvloerse woning of een appartement met minimaal twee slaapkamers en brede deuren. Deze woonwensen zijn meteen de grootste belemmering omdat dergelijke woningen er vaak niet of maar heel weinig zijn. Bijna de helft van de mensen die nadenken over verhuizen zegt dat het aanbod zo klein is dat zij zichzelf nauwelijks een kans geven om zoiets te kunnen kopen. Je ziet in ons onderzoek ook de grote onzekerheid of er wel voor hen geschikte woningen worden gebouwd. Dat vind ik zorgelijk, want er moet in je dorp of stad wel zicht zijn op passende woningen, dan pas geven gemeenten hun inwoners perspectief om daar zelfstandig oud te kunnen worden."

Maar zelfstandig oud worden in eigen huis is nog steeds de wens van 55-plussers?

"Zeker! Uit ons onderzoek blijkt duidelijk dat meer dan de helft van de ruim 82.000 ondervraagden positief denkt over zo lang mogelijk zelfstandig wonen. Voor velen is de reden daarvoor overduidelijk de wens om zelf de regie te houden over hun leven en hun woonsituatie. Vrijwel niemand verlangt naar het wonen in een verzorgingshuis. Toch is meer dan tien procent kritisch of bezorgd over het regeringsbeleid want de keerzijde hiervan is dat dat oud worden in eigen huis tot eenzaamheid kan leiden. Ook zien veel mensen er tegenop een beroep te moeten doen op familieleden of hulp te vragen aan zorginstanties, zelfs als dat echt nodig wordt."

Hoe denken ouderen over andere woonvormen?

"Over alternatieve woonvormen en zorgwoningen, of dat nu een kangoeroewoning is of een ‘Knarrenhofje’, zijn de meeste 55-plussers over het algemeen terughoudend. Een kleine vijftien procent voelt wel voor een dergelijke nieuwe woonvorm, bijna de helft twijfelt en een derde wijst het af. Opvallend vind ik de eensgezindheid onder ouderen als we vragen of ze samen met hun kinderen een gemeenschappelijk huis willen kopen en bij hen willen intrekken. Slechts vier procent vindt dit een goed idee, maar de meerderheid voelt hier weinig tot niets voor of zegt dat ze dat echt niet weten."

Dus er lijkt niets anders op te zitten dan in het oude huis te blijven wonen … 

"Er is ook een grote groep ouderen die niet meer wil verhuizen. Vooral als de leeftijd toeneemt, loopt het animo voor een verhuizing terug. Dat verrast mij niet, veel mensen zijn erg gehecht aan hun huis en aan hun buurt. Daarbij is een verhuizing een ingrijpende gebeurtenis."

Heeft dat met geld te maken of met emotie?

"Beide worden veel genoemd en zijn daarmee belangrijk. Veel ouderen met een eigen huis hebben nog maar een kleine hypotheek of hebben die al helemaal afgelost. Daardoor zijn de woonlasten vaak laag en dat is, samen met de emotionele hechting aan het huis en aan de buurt, een heel belangrijke reden om in de huidige woning te willen blijven wonen. Dan vind ik het niet vreemd dat je daar bewust voor kiest en investeert in een comfortabele en veilige woonomgeving. Van de senioren die wel hebben nagedacht over hun toekomstige woonsituatie maar nog niets hebben gedaan, zegt 27 procent nu dat ze hun huis willen aanpassen. Op de wensenlijst staan de badkamer en een traplift. Maar liefst driekwart van hen wil daarvoor niet naar de bank, maar gaat het met eigen spaargeld betalen."

Dus financieel staan ouderen er wel goed voor?

"Dat lijkt in grote lijnen wel zo te zijn, maar pas op met generaliseren. Want hoewel zeventig procent van de senioren zegt regelmatig geld over te kunnen houden en daarmee te sparen, antwoordt twaalf procent dat zij maar net rond kunnen komen. Vaak wordt gedacht dat ouderen met een eigen huis financieel weinig zorgen hebben omdat ze vermogend zijn. Hun huis is immers veel waard geworden. Dat laatste is waar en in het algemeen heeft 92 procent van de ouderen overwaarde op zijn huis. Bij veertig procent van die ouderen varieert die waarde tussen 100.000 en 300.000 euro. Maar dit bedrag zegt niets over de hoogte van hun inkomen of geld op een spaarrekening. Maar liefst vijftien procent maakt zich regelmatig zorgen over hun financiële toekomst, met name over het pensioeninkomen en de stijgende vaste lasten. Dan denk ik aan de enorm gestegen energieprijzen, want als je het grootste deel van de dag thuis bent in een huis dat moeilijk warm te krijgen is, dan kan ik me die financiële zorgen heel goed voorstellen. Natuurlijk spelen ook de zorgkosten een grote rol, mensen vragen zich af ‘kan ik die straks wel betalen?’ Daarom denkt ongeveer de helft van de ouderen wel eens aan het gedeeltelijk verzilveren van hun overwaarde door bij de bank een nieuwe lening af te sluiten. Meestal is dat geld nodig om het huis aan te passen, om het energiezuiniger en duurzamer te maken of voor een aanvulling op het pensioeninkomen. Dat laatste kan belangrijk zijn om bijvoorbeeld zorgkosten te  kunnen betalen, maar er zijn ook veel ouderen die met de overwaarde hun kinderen willen helpen om een huis te kunnen kopen."

Wat is nu uw afdronk van het ‘55-plus Woonwensenonderzoek’ in relatie tot de woningbouwopgave?

"Grofweg concludeer ik dat de helft van de senioren het liefst in zijn huidige woning wil blijven en deze zo nodig wil aanpassen en dat de andere helft wel wil verhuizen naar een andere passende woning. Maar die zijn er nu onvoldoende waardoor de doorstroming op de huizenmarkt stokt. Gemeenten spelen hierbij een hoofdrol. Na de economische crisis, tien jaar geleden, zijn er vooral veel relatief grote en dure huizen gebouwd. Hier ligt de uitdaging. Gemeenten zien dat het aandeel ouderen onder hun inwoners stijgt en dat deze groep ook steeds vaker in een eigen koopwoning woont. Vanuit de overheid en gemeenten richt de aandacht voor het langer zelfstandig wonen zich doorgaans nog steeds op de huur- en de zorgsector. Gedacht wordt dat mensen met een eigen woning het zelf wel kunnen regelen. Maar als er geen geschikte woningen gebouwd worden, dan wordt dat lastig. Wij zullen met de uitkomsten van dit onderzoek in gesprek gaan met gemeenten om dit vraagstuk voor deze ‘vergeten groep’ onder de aandacht te brengen. Gemeenten moeten in hun woon-zorgvisies duidelijke prestatieafspraken maken over de bouw van voldoende, passende seniorenwoningen."

Auteur: Hans André de la Porte

55-plus woonwensen­onderzoek

Vereniging Eigen Huis deed onderzoek hoe 55-plussers met een eigen woning hun woontoekomst zien. Wat zijn hun wensen en behoeften? En waar hebben ze zorgen over? De uitkomsten hebben we op een rij gezet. En wat gaat de vereniging met de resultaten doen? 

Lees de uitkomsten